Yönetmeliğin Geneli Üzerindeki Görüş ve Değerlendirme

Teklif

Genel olarak taslak kapsamında, çevresel güvenlik açısından oldukça önemli olmasına rağmen, Nükleer Tesislerin ve Nükleer Maddelerin Emniyetine İlişkin Yönetmelik (RG: 08.08.2020, 31207) ve Nükleer Tesislerin ve Nükleer Maddelerin Fiziksel Korunması Yönetmeliği (RG: 22.05.2012, 28300) için kurumun yetkilendireceği kuruluşun ve alt yüklenicilerinin dikkate almasını sağlamaya yönelik açık ifadeler yer almamaktadır.

"NÜKLEER TESİSLERE İLİŞKİN YETKİLENDİRMELER YÖNETMELİĞİ"  Nükleer Düzenleme Kanununun tamamlayıcı yönetmeliklerindendir. Bu yönetmelik ile Nükleer tesislerin kuruluşu;   bir konut yapım Prosedürlerinden daha basit hale getirilmektedir. Nükleer tesisler sadece kurulduğu bölgeyi değil, bütün çevresinin yaşam alanlarının tehdit etmektedir.

Nükleer atıkların ayrım ömrünün 500 yıl olduğu dikkate alındığında, Atıkların izlenmesinin bin yılı bulacağı, canlı yaşamının yüzyıllarca tehdit altında olacağı anlaşılmaktadır. Sermaye ucuz maliyetlerle üreterek, yüksek karlarla enerji satmak için bütün canlıların yaşamını tehdit edecek projelerden,  İktidarda kanun ve yönetmelikler ile sermayenin önünü açmaktan vazgeçmelidir.

Gerçekte nükleer enerji, her ne kadar doğalgaz sorunu sonrasında gündeme getirilmiş ise de, en fazla yıkıma yol saçan bir enerji türü olarak geçerliliğini korumaktadır. Bu nedenle, ilgili yönetmeliklerin açık olarak referans edilmesi gerekmektedir.

Yönetmelik Maddesi

Görüş ve Değerlendirme

Teklif

Amaç

MADDE 1-(1) Bu Yönetmeliğin amacı; nükleer tesislere ilişkin faaliyetlerin radyasyondan korunma, güvenlik ve emniyet ilkeleri çerçevesinde yürütüldüğünün tespit ve teyit edilmesi için faaliyetlerin yetkilendirilmesine ilişkin usul ve esasları belirlemektir.

Yönetmeliğin amacı; "Nükleer tesislere ilişkin faaliyetlerin radyasyondan korunma, güvenlik ve emniyet ilkeleri çerçevesinde yürütüldüğünün tespit ve teyit edilmesi için faaliyetlerin yetkilendirilmesine ilişkin usul ve esasları belirlemek" olarak tanımlansa da diğer maddeler "emniyet tedbirlerinden"  daha fazla Nükleer tesislerin kurulması esaslarını tanımlamaktadır.

Kapsam

MADDE 2-(1) Bu Yönetmelik, nükleer tesisleri kapsar.

(2)Bulundurduğu nükleer madde güvenlik açısından önemli bir ekipman kullanılmasını gerektirmeyen üniversite veya araştım1a merkezi laboratuvarları gibi yerler bu Yönetmelik hükümlerinden muaftır.

Üniversiteler bu yönetmelik hükümlerinden muaf tutulmuştur. Üniversitelerde deneysel amaçlı kurulan Nükleer tesisler ve atıkların çevre sağlığı için tehdit oluşturduğu bilinmektedir. Bu madde belirtilen gerekçe etkili değildir.

Tanımlar

MADDE 4- f)Kuruluş: Bir nükleer tesis kurmak, işletmek veya işletmeden çıkarmak için; Kuruma niyet bildiriminde bulunan, onay almak veya yetkilendirilmek üzere başvuran ya da yetkilendirilen ve düzenleyici kontrol kapsamında bulunan Türkiye Cumhuriyeti mevzuatına göre kurulmuş tüzel kişiyi,

Kuruluş kavramından "Tüzel" bir yapı belirtilmektedir. Nükleer tesislerin kurulmasının, Kamu tarafından kurulması bile yaşam alanları için büyük risk oluştururken, tüzel kişilere bu yetki verilmesi Nükleer Riskleri daha da artırmaktadır.

Yetkilendirmeye tabi faaliyet ve hususlar

MADDE 5- (1) Nükleer tesislere ilişkin olarak;

a)            Sahanın hazırlanması.

b)           Ekipmanın imal edilmesi,

c)            Tesisin inşa edilmesi,

ç) Tesisin işletmeye alınması,

d)           Tesisin işletilmesi,

e)           Tesiste yeniden işletmeye geçilmesi,

f)            Tesiste güvenlik ve emniyet açısından önemli değişiklik yapılması.

g)            Tesisin işletmeden çıkarılması.

faaliyetleri Kurumun yetkilendirmesine tabidir.

Tanımlanan işlerin "Nükleer Düzenleme Kurumunu" yani Kurumun izni ile Kuruluş, yani Nükleer tesisi kuran tüzel kişilik tarafından yapılabileceği belirtilmektedir. Nükleer tesislerinin ÇED raporu hazırlanmadan, Bilimsel inceleme değerlendirmesi yapılmadan, paydaşların ve yaşam alanlarında halkın onayı olmadan, Kurum izni ile yapılması anlaşılır bir durum değildir. Bahsi geçen konu basit bir tesis değil, Nükleer tesis olduğu gerçeği dikkate alınmalıdır.

Genel esaslar

MADDE 6-

4) Kuruluşun işletmekte olduğu nükleer santralin sahasında yeni bir ünite kurmak üzere talepte bulunduğu durumda, yeni ünitenin bu Yönetmelik kapsamında tabi olacağı yetkilendirme süreçleri ile diğer hususlar Kurum tarafından belirlenir.

Kuruluşun işletmekte olduğu nükleer santralin sahasında ilave ünite kurmasının izni, yine kurum yetkisine bırakılmakta, Yaşam alanları paydaşları devre dışı bırakılmaktadır. Büyüme Sınırı belirsiz bir nükleer tesisin izinlerinin sadece Kurum iznine bağlanması kabul edilebilir bir yaklaşım değildir

Genel esaslar

MADDE 6-

(6) Kuruluş, tüm yüklenici ve bunların alt yüklenicilerinin sahip olmaları gereken vasıfları, tedarik edeceği mal ve hizmetlerin güvenlik ve emniyete ilişkin gerekleri karşılamasını sağlayacak şekilde dereceli yaklaşımla belirler ve kontrol eder.

(7) Kuruluş, faaliyetlere ilişkin ölçüm, analiz, test, muayene, ka1ibrasyon ve benzeri hizmetleri, alanında akredite edilmiş olması ve varsa Kurum tarafından belirlenen ek şartlara uyması kaydıyla kendi birimlerinden veya diğer kuruluşlardan temin eder veya temin edilmesini sağlar.

Nükleer tesis kurulumu aşamasında Alt yüklenici denetim yetkisini, tesisi kuran tüzel kişi olan Kuruluşa vermektedir. Alt yüklenici denetiminin ana Yüklenici tarafından yapılması karşılaşılan bir denetleme sekli değildir.

Nükleer tesislerde yetkilendirmelere ilişkin hususlar

MADDE 7-...

(3) Kuruluş, yetkilendirilmiş bir faaliyetin herhangi bir aşamasında yetkilendirmeye konu faaliyeti geçici bir süre için durdurmaya karar verdiğinde Kuruma bildirim yapar. Bildirim, durdurma gerekçelerini ve sonrasına yönelik plan, program ve öngörüleri içerir.

Genel olarak kuruluş, kurumu bilgilendirmekte, çevre güvenliği için gerek duyduğunda işletmeyi durdurmakta, özetle tek yönlü bir bilgi akışı ve hiyerarşi bulunmaktadır. 

Ayrıca 50. Maddede belirtilen denetim ve yaptırım için kurumun çalışma şekline dair bir detay bulunmamakta, kurumda denetim inisiyatifinin bulunmadığı kanaati doğmaktadır

Nükleer tesislerde yetkilendirmelere ilişkin hususlar

MADDE 7-...

(3) Kuruluş, yetkilendirilmiş bir faaliyetin herhangi bir aşamasında yetkilendirmeye konu faaliyeti geçici bir süre için durdurulması gerektiğini tespit ettiğinde, derhal durdurma gerekçeleri ve sonrasına yönelik plan, program ve öngörüleri içerecek şekilde Kuruma bildirir, acil müdahaleyi teminen tespitlere kurum temsilcilerinin katılımını sağlar, durum raporunu düzenler.

Nükleer tesislerde yetkilendirmelere ilişkin hususlar

MADDE 7-...

(4) Yetkilendirilmiş bir faaliyet sırasında güvenlik ve emniyeti olumsuz yönde etkileyebilecek yeni bilgi veya bulgular elde edilmesi durumunda, Kuruluş güvenlik ve emniyetin sürdürülmesine yönelik gerekli araştırma, inceleme ve iyileştirmeleri de içeren tedbirleri planlar ve en geç üç ay içerisinde Kurumun uygun görüşüne sunar. Kurumun uygun görüşünü takiben planın uygulanmasına planda yer alan takvim uyarınca, en geç on iki ay içerisinde başlanır. Plan uygulandıktan sonra sonuçlar Kuruma bir ay içerisinde raporlanır. Kuruluş tarafından gerekçeli olarak talep edilmesi ve uygun görülmesi kaydıyla süreler uzatılabilir.

Güvenlikle ilgili olumsuz bulgular, bildirimi ve düzeltici önlemlerin alınmasını gerektirir, ancak bu hükümde güvenliğin sağlanmasına dek tesis işletmesinin durdurulması gerektiğine dair bir ifade yer almamaktadır.

Nükleer tesislerde yetkilendirmelere ilişkin hususlar

MADDE 7-...

(4) Yetkilendirilmiş bir faaliyet sırasında güvenlik ve emniyeti olumsuz yönde etkileyebilecek yeni bilgi veya bulgular elde edilmesi durumunda, Kuruluş öncelikle faaliyeti, çevreyi gözetecek şekilde durdurur, güvenlik ve emniyetin sürdürülmesine yönelik gerekli araştırma, inceleme ve iyileştirmeleri de içeren tedbirleri planlar ve en geç üç ay içerisinde Kurumun uygun görüşüne sunar. Kurumun uygun görüşünü takiben planın uygulanmasına planda yer alan takvim uyarınca, en geç on iki ay içerisinde başlanır. Plan uygulandıktan sonra sonuçlar Kuruma bir ay içerisinde raporlanır. Kuruluş tarafından gerekçeli olarak talep edilmesi ve uygun görülmesi kaydıyla süreler uzatılabilir.

Yetkilendirmelere İlişkin Başvuru ve Değerlendirme Usulleri

Başvuru dosyası

MADDE 8-

Başvuru usulü

MADDE 9-

Başvuru uygunluk kontrolü

MADDE 10-

Başvurunun değerlendirilmesi

MADDE 11-

      Nükleer tesis Kuruluş için niyet bildirimi ve dosya içeriği ile başvuru esasları tanımlanmaktadır. Dosya kapsamında Tesisin kurulacağı alana ve çevresinde yasayan paydaş görüşleri yine dosya kapsamına alınmamakta, bütün karar ver yetkiler Kuruluş ve Kuruma bırakılmaktadır. Bahsi geçen tesisin Nükleer tesis olduğu dikkate alındığında bu durum anlaşılmaz bir yaklaşımdır.

MADDE 12- ...

(4) Kuruluş, kayıt altına alındıktan sonra: ...

d) Onaylı yönetim sistemini ilk yetkilendirmeden önce uygulamaya koyar.

Yetkilendirilmemiş bir kuruluşun, nükleer tesisi yönetmeye başlaması anlamına gelmektedir. Eğer yönetim planının uygulanma liyakatine göre bir yetkilendirme kararı verilmiyorsa, yetki verilmeden kuruluşun faaliyetine izin verilmemelidir.

MADDE 12- ...

(4) Kuruluş, kayıt altına alındıktan sonra: ...

d) Onaylı yönetim sistemi, ilk yetkilendirme sonrasında uygulanır.

İmalat süreci

MADDE 17-

(4) Kurum, imalat iznine tabi ekipmanlar arasından, radyoaktif maddelerin yayılmasına karşı derinliğine savunma engellerini oluşturan ve varsa bu madde ve engellerin soğutulmasını sağlayan veya zincirleme tepkimeyi durduran sistem ve bileşenleri dikkate alarak, ayrıca uygun görüşe tabi ekipmanların listesini belirler. İmalatına henüz başlanmamış bir ekipman tesisin yetkilendirme süreçlerinde yapılan değerlendirmeler çerçevesinde bu listeye dahil edilebilir veya listeden çıkartılabilir. Bu liste izin koşulları arasında yer alır.

Nükleer tesis Kuruluş için niyet bildirimi ve dosya içeriği ile başvuru esasları tanımlanmaktadır. Dosya kapsamında Tesisin kurulacağı alana ve çevresinde yasayan paydaş görüşleri yine dosya kapsamına alınmamakta, bütün karar ver yetkiler Kuruluş ve Kuruma bırakılmaktadır. Bahsi geçen tesisin Nükleer tesis olduğu dikkate alındığında bu durum anlaşılmaz bir yaklaşımdır.

Saha süreci

MADDE 18-...

Sahanın Nükleer tesis için uygun olup olmadığına dair araştırma yetkisini Nükleer Tesis Kuruluşuna vermektedir. Nükleer tesis tehlikeleri dikkate alındığında bu yetkilendirmenin sonuçlarını öngörmek bu madde ile ortadan kalkmaktadır.

İşletmeye alma süreci

MADDE 20- 1) Nükleer tesislerin işletmeye alma süreci, nükleer maddeler kullanılmaya başlanmadan önce güvenlik açısından önemli yapı ve sistemler ile tesisin gerekli tüm testlerine ilişkin faaliyet ve işleri içerir.

(2)Kuruluş, işletmeye almaya yönelik programda yer alan tilin faaliyet ve işlerin gözetimine ilişkin olarak, tasarımcılar, imalatçılar ve inşaatçılardan bağımsız ve uygun niteliklere sahip BGŞ‘lerden hizmet alır. Yetkilendirilen faaliyet ve işler BGŞ‘lerin gözetiminde onaylı kalite planları çerçevesinde yürütülür. Onaylı kalite planları sahada bulundurulur.

Nükleer tesis işletmeye alma sürecinde Kurulusun  "Yapıların, sistemlerin ve tesisin soğuk ve sıcak testlerini yapabilir." tanımlamasıyla, testlerin bile kuruluşun yetkisinde olduğu anlaşılmaktadır.

İşletme süreci

MADDE 21-...

Nükleer tesislerde işletme süreci kısmında "Nükleer tesislere işletme lisansı" için Kurum tarafından kuruluşun güvenlik tedbirlerini aldığının tespit edilmesi dışında " sigorta veya teminat yükümlülüklerinin yerine getirilmesi" Sartları öngörülmektedir. Bu koşullar sadece sermaye şirketleri tarafından sağlanacak koşullar olduğu anlaşılmaktadır.

İşletmeden çıkarma süreci

MADDE 22- ...

(7) İşletmeden çıkarma sürecine ilişkin olarak yetkilendirilen Kuruluş:

c) Düzenleyici kontrolden çıkarılana kadar çevresel radyolojik izleme yapar.

Hem saha onayı ve işletme, hem de işletmeden çıkarma aşamalarındaki çevresel süreçler, kurum ve bağımsız mesleki kuruluşlarca denetlenmeli, çevresel radyolojik izleme yapılmalı, bu analiz sonuçları kamuoyu ile paylaşılmalıdır. Bu bağlamda ÇMO, izleme süreçlerinde kamuoyunu temsilen gözlemci paydaş olarak dahil edilmelidir.

İşletmeden çıkarma süreci

MADDE 22- ...

(7) İşletmeden çıkarma sürecine ilişkin olarak yetkilendirilen Kuruluş, kamuoyunu temsilen katılan paydaşlarla birlikte:

c) Düzenleyici kontrolden çıkarılana kadar çevresel radyolojik izleme yapar.

İşletmeden çıkarma süreci

MADDE 22- ...

"Nükleer tesis veya bir ünite için işletmeden çıkarma süreci" koşulları tanımlanmıştır. Ayrıntılı açıklama yapılmamış olup basit bir tesisin işletme sürecinin tamamlanmasından bahseder gibi tedbirler tanımlanmaktadır. Atıkların yarı ömrünün 500 yıl olduğu dikkat alınırsa, koruma tedbirlerinin kaç insan ömrüne denk düşeceği dikkat alınmalı bu doğrultuda tanımlamalar yapılmalıdır.

MADDE 22 -  MADDE 41

Nükleer tesisler inşaat ve işletme aşamalarında belge ve izinler tanımlanmaktadır.

Madenler- MADDE 42 - İşletme lisansı MADDE 44-

"Nükleer hammaddelerin ana veya yan ürün olarak çıkarıldığı ve/veya depolandığı tesisler" ile ilgili yetkilendirmeler tanımlanmaktadır. Bu kısımda önceki maddeler gibi Kurum ve Kurlu yetkili kılınmaktadır.

Yeniden işletmeye geçiş izni

MADDE 45-...

"Nükleer tesis veya bir santral ünitesi için uzun süre durdurma kararı alması durumunda" yetkilendirme tanımları yapılmakladır. Ancak nükleer tesislerin durdurulması veya yeniden işletmeye alınması bu maddede belirtildiği gibi basit işlemlerden ve tedbirlerden ibaret değildir. Bu durum dikkate alınmalıdır.

Değişiklik izni

MADDE 46-

"İnşaat izni verildikten sonra tesisin yerleşim planı ve yapısal sistemlerin tasarımı ve imalat yöntemlerindeki" değişikliklerin önünü açan bu maddede yetkilendirme Kurum ve Kuruluşa bırakılmaktadır. Nükleer tesisler "İnşaat izni verildikten sonra" değiştirilmesi mümkün olamayacak kadar riskli tesislerdir. Bu durum dikkate alınmalıdır.

İşletmeden çıkarma izni

MADDE 47- 

Düzenleyici kontrolden çıkarma MADDE 48-

Tesisin "İşletmeden çıkarma süreç" Prosedürleri belirtilmektedir. Prosedürler Kuruluşun yetkilerini "Düzenleyici kontrolden çıkarma kararı ile Kuruluşun yetkilendirilmiş olduğu tesis ve sahaya ilişkin yetkileri ve Kuruma karşı olan sorumlulukları sona erer." şeklinde tanımlamaktadır. Nükleer atıklar ise bütün canlıların yaşam alanlarını yüzyıllarca tehdit edecektir.